درخواست اعسار از هزینه دادرسی

درخواست اعسار از هزینه دادرسی راهکاری قانونی است که به افراد کم توان مالی امکان می دهد تا بدون پرداخت هزینه های اولیه دادگاه، حق خود را در مراجع قضایی پیگیری کنند. این درخواست به معنای ناتوانی موقت در پرداخت مخارج دادرسی است و به متقاضی این امکان را می دهد تا از پرداخت این هزینه ها به طور کامل یا جزئی معاف شود.

دسترسی به عدالت از حقوق بنیادین هر فردی است، فارغ از توانایی های مالی او. با این حال، نظام قضایی برای رسیدگی به پرونده ها و دعاوی، هزینه هایی را تحت عنوان «هزینه دادرسی» از طرفین دعوا مطالبه می کند. این مبالغ، که بسته به نوع و ماهیت دعوا می تواند متغیر باشد، گاهی چنان سنگین است که افراد را از پیگیری حقوق خود بازمی دارد. در چنین شرایطی، قانون گذار راهکاری را تحت عنوان «اعسار از هزینه دادرسی» پیش بینی کرده است تا هیچ فردی به دلیل تنگدستی از احقاق حق خود محروم نماند. این مکانیسم حقوقی، به معنای ناتوانی موقت فرد در پرداخت هزینه های دادرسی است و به او اجازه می دهد تا از پرداخت این مبالغ معاف شود یا آن ها را به صورت اقساطی بپردازد.

هزینه دادرسی چیست؟ آشنایی با مبالغ قانونی برای رسیدگی به پرونده ها

وقتی فردی تصمیم می گیرد برای احقاق حق خود به دادگاه مراجعه کند یا شکایتی را مطرح نماید، با مجموعه ای از هزینه ها روبرو می شود که در اصطلاح حقوقی به آن «هزینه دادرسی» می گویند. این هزینه ها، مبالغی هستند که برای به جریان افتادن و رسیدگی به یک پرونده قضایی از طرفین دعوا، به ویژه خواهان، دریافت می شود. قانون گذار این هزینه ها را برای پوشش بخشی از مخارج مربوط به فرآیند قضایی پیش بینی کرده است.

اقلام اصلی تشکیل دهنده هزینه های دادرسی شامل موارد متعددی می شود. به عنوان مثال، هزینه ثبت دادخواست که نخستین مرحله برای آغاز یک دعوا است، جزو این هزینه ها محسوب می شود. همچنین، تمبرهای باطل شده بر روی اوراق قضایی، هزینه های مربوط به کارشناسی که برای اظهارنظر تخصصی در پرونده لازم است، حق الوکاله وکیل (در صورتی که فرد وکیل اختیار کرده باشد)، هزینه های مربوط به ابلاغ اوراق قضایی به طرفین و سایر مخارج جانبی همگی در ذیل هزینه های دادرسی قرار می گیرند.

میزان هزینه های دادرسی بر اساس نوع دعوا، یعنی مالی یا غیرمالی بودن آن، تفاوت چشمگیری دارد. در دعاوی مالی، معمولاً درصد مشخصی از خواسته (مبلغ مورد مطالبه) به عنوان هزینه دادرسی تعیین می شود که در بسیاری از موارد رقم قابل توجهی است. اما در دعاوی غیرمالی، این هزینه ها غالباً ثابت بوده و به مراتب کمتر از دعاوی مالی است. برای مثال، مطالبه یک سند ملک که ارزش مالی مشخصی دارد، هزینه دادرسی بالاتری نسبت به دعوای طلاق خواهد داشت.

قانون گذار در مواد 502، 503 و 519 قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل به این هزینه ها اشاره کرده است. ماده 502 بیان می دارد که هزینه دادرسی شامل هزینه برگه های تقدیمی به دادگاه و هزینه های مربوط به قرارها و احکام صادره است. ماده 503 نیز هزینه دادخواست های کتبی یا شفاهی در مراحل بدوی، تجدیدنظر، فرجام و سایر موارد را مشخص می کند. در نهایت، ماده 519 حتی خسارات دادرسی را نیز شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و سایر هزینه های مستقیم مربوط به اثبات یا دفاع از دعوا می داند.

هزینه دادرسی، مبالغی است که فرد برای به جریان افتادن پرونده خود در مراجع قضایی و پیشبرد آن تا مرحله اجرای حکم، متحمل می شود.

مفهوم اعسار و معسر در نظام حقوقی ایران

برای درک عمیق تر درخواست اعسار از هزینه دادرسی، ضروری است ابتدا با مفهوم کلی «اعسار» و تعریف شخص «معسر» در قوانین کشورمان آشنا شویم. اعسار در لغت به معنای تنگدستی، فقر و ناتوانی در پرداخت است. وقتی فردی به وضعیت اعسار گرفتار می شود، یعنی توانایی مالی لازم برای انجام تعهدات خود را ندارد.

در اصطلاح حقوقی، «معسر» کسی است که به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال خود، قادر به پرداخت دیون یا هزینه های دادرسی نیست. این وضعیت به معنای فقر مطلق نیست، بلکه ناتوانی موقت یا نسبی در پرداخت تعهدات مالی است که فرد با آن روبروست. این ناتوانی می تواند ناشی از نداشتن سرمایه کافی، بدهی های سنگین، یا حتی بلوکه شدن اموال و عدم دسترسی به آن ها باشد.

ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت تعریف معسر از هزینه دادرسی را ارائه می دهد. بر اساس این ماده، معسر کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود و یا ناتوانی در پرداخت مخارج محاکمه یا دیون، به طور موقت قادر به تأدیه آن نیست. این تعریف نشان می دهد که محوریت اعسار بر ناتوانی موقت و اثبات آن توسط مدعی است. یک فرد معسر می تواند با ارائه درخواست اعسار از هزینه دادرسی، از پرداخت تمام یا بخشی از این هزینه ها معاف گردد و به این ترتیب، مسیر دسترسی او به عدالت هموارتر شود.

این بدان معناست که اگر فردی، حتی با داشتن اموالی، به دلیل مسدود بودن حساب ها یا توقیف اموال، امکان بهره برداری از آن ها را نداشته باشد، می تواند مدعی اعسار شود. مهم این است که وضعیت ناتوانی مالی او در زمان طرح دعوا وجود داشته و قابل اثبات باشد. این مفهوم، پشتوانه مهمی برای آن دسته از افراد جامعه است که به دلیل شرایط ناخواسته مالی، از امکان مراجعه به محاکم قضایی محروم مانده اند.

تمایز مهم: اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به

در دنیای حقوقی، مفاهیمی وجود دارند که با وجود شباهت های ظاهری، از نظر ماهیت، زمان طرح و آثار حقوقی کاملاً با یکدیگر متفاوتند. «اعسار از هزینه دادرسی» و «اعسار از محکوم به» دو نمونه از این مفاهیم هستند که تفکیک آن ها برای هر فردی که درگیر پرونده های قضایی است، حیاتی است. درک این تمایز به فرد کمک می کند تا درخواست اعسار از هزینه دادرسی خود را در زمان مناسب و با ادله صحیح مطرح کند و از تضییع حقوق خود جلوگیری نماید.

«اعسار از هزینه دادرسی» همان طور که پیش تر توضیح داده شد، به ناتوانی مالی فرد در پرداخت هزینه های مربوط به طرح و پیگیری یک دعوا در دادگاه اشاره دارد. این نوع اعسار معمولاً قبل از رسیدگی به اصل دعوا یا همزمان با آن مطرح می شود. هدف اصلی آن، فراهم آوردن امکان دسترسی به دادگاه برای افرادی است که توانایی پرداخت تمبر دادخواست، حق الزحمه کارشناسی و سایر مخارج اولیه را ندارند. در واقع، این نوع اعسار به فرد اجازه می دهد تا با معافیت از این هزینه ها، دعوای خود را به جریان اندازد.

در مقابل، «اعسار از محکوم به» زمانی مطرح می شود که فردی در یک پرونده قضایی، محکوم به پرداخت مالی به دیگری شده باشد، اما توانایی پرداخت آن را ندارد. این نوع اعسار پس از صدور حکم قطعی دادگاه و در مرحله اجرای احکام معنا پیدا می کند. هدف از آن، تقسیط یا تأخیر در پرداخت بدهی محکوم به، با توجه به وضعیت مالی فرد محکوم علیه است. قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به ویژه ماده 15 آن، به تفصیل به شرایط و نحوه اعسار از محکوم به می پردازد.

تفاوت های کلیدی این دو نوع اعسار را می توان در جدول زیر خلاصه کرد:

ویژگی	اعسار از هزینه دادرسی	اعسار از محکوم به
زمان طرح	قبل از رسیدگی به اصل دعوا یا همزمان با آن	پس از صدور حکم قطعی و در مرحله اجرای احکام
ماهیت	ناتوانی در پرداخت هزینه های اولیه دادگاه	ناتوانی در پرداخت مبلغی که دادگاه به آن حکم داده است (بدهی)
هدف	تسهیل دسترسی به دادگستری برای طرح دعوا	تقسیط یا تأخیر در پرداخت بدهی محکوم به
مستند قانونی اصلی	ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی	ماده 15 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

آگاهی از این تفاوت ها برای متقاضی درخواست اعسار از هزینه دادرسی حیاتی است تا دادخواست خود را به درستی و در زمان مناسب تنظیم و ارائه نماید. اگر فردی در زمان طرح دعوا، اقدام به اعسار از محکوم به کند، درخواست او رد خواهد شد، چرا که هنوز حکمی صادر نشده که بخواهد از پرداخت آن معسر شود.

شرایط قانونی برای پذیرش درخواست اعسار از هزینه دادرسی

پذیرش درخواست اعسار از هزینه دادرسی توسط دادگاه، تابع شرایط و ضوابط خاصی است که قانون گذار برای جلوگیری از سوءاستفاده و اطمینان از صحت ادعای اعسار، آن ها را وضع کرده است. فردی که قصد طرح این درخواست را دارد، باید اثبات کند که تمامی این شرایط را داراست.

عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال

مهم ترین شرط برای اعسار، این است که متقاضی از نظر مالی در وضعیت مناسبی نباشد؛ به این معنا که دارایی کافی برای پرداخت هزینه های دادرسی نداشته باشد یا نتواند به دارایی های خود دسترسی پیدا کند. این مفهوم با فقر مطلق تفاوت دارد. ممکن است فردی اموالی داشته باشد، اما این اموال به دلایلی مانند توقیف، بدهی های دیگر یا عدم قابلیت فروش سریع، در دسترس او نباشند. دادگاه برای احراز این شرط، به بررسی دقیق وضعیت مالی متقاضی می پردازد. این بررسی شامل درآمدها، هزینه ها، بدهی ها، و فهرست کامل اموال منقول و غیرمنقول می شود.

موقت بودن ناتوانی مالی

اعسار از هزینه دادرسی، اصولاً یک وضعیت موقت محسوب می شود. این بدان معناست که اگر پس از صدور حکم اعسار، وضعیت مالی فرد بهبود یابد و از حالت اعسار خارج شود، مکلف به پرداخت هزینه هایی است که از آن معاف شده بود. این موقتی بودن، به دادگاه اجازه می دهد تا با انعطاف پذیری بیشتری به درخواست های اعسار رسیدگی کند و در عین حال، از حقوق بیت المال نیز صیانت شود.

محدودیت برای تجار و اشخاص حقوقی

بر اساس ماده 512 قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست اعسار از هزینه دادرسی از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی شود. تاجر در صورت ناتوانی مالی باید دادخواست ورشکستگی ارائه دهد، نه اعسار. دلیل این امر، تفاوت ماهیت فعالیت تجاری و ویژگی های خاص ورشکستگی است که سازوکار قانونی مشخصی دارد.

با این حال، قانون برای کسبه جزء (افرادی که حجم معاملاتشان بسیار محدود است) استثنا قائل شده و آن ها را مشمول حکم تجار نمی داند؛ لذا کسبه جزء می توانند تقاضای اعسار کنند. در مورد اشخاص حقوقی حقوق عمومی مانند شهرداری ها یا وزارتخانه ها نیز بر اساس برخی نظریات مشورتی قوه قضاییه، امکان طرح درخواست اعسار از هزینه دادرسی وجود دارد، هرچند اثبات اعسار برای آن ها دشوارتر است و باید مستندات قوی ارائه دهند.

اموال مستثنیات دین

وقتی فردی مدعی اعسار می شود، دارایی های او مورد بررسی قرار می گیرد. اما برخی اموال، حتی در صورت بدهکار بودن فرد، قابل توقیف و فروش نیستند. این اموال را «مستثنیات دین» می نامند. مستثنیات دین شامل مواردی مانند منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون باشد، اثاثیه ضروری منزل، ابزار و وسایل کار برای امرار معاش و مواردی از این دست می شود. دادگاه در محاسبه دارایی فرد معسر، این اموال را در نظر نمی گیرد و آن ها را از شمول ارزیابی برای پرداخت هزینه ها خارج می کند. این قاعده تضمین می کند که فرد معسر، حتی در سخت ترین شرایط، از حداقل های زندگی برخوردار باشد.

مدارک لازم برای درخواست اعسار از هزینه دادرسی و نحوه تهیه آن ها

برای اینکه درخواست اعسار از هزینه دادرسی شما مورد پذیرش دادگاه قرار گیرد، صرف ادعا کافی نیست. باید با ارائه مدارک و مستندات محکم، ناتوانی مالی خود را به اثبات برسانید. جمع آوری و تنظیم دقیق این مدارک نقش حیاتی در موفقیت پرونده شما ایفا می کند.

فرم دادخواست اعسار

اولین گام، تکمیل فرم های رسمی دادخواست اعسار است. این فرم ها را می توانید از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دریافت و تکمیل کنید. در این دادخواست، باید مشخصات کامل خود، وضعیت مالی و دلایل اعسار را به تفصیل و با صداقت شرح دهید. فراموش نکنید که هرگونه اطلاعات نادرست می تواند به رد درخواست شما منجر شود.

صورت کامل اموال و دارایی های متقاضی

یکی از مهم ترین بخش ها، ارائه یک صورت جامع و دقیق از تمامی اموال و دارایی های شماست. این لیست باید شامل:

• شرح کامل اموال منقول و غیرمنقول: شامل تعداد، مقدار و قیمت تقریبی تمام وسایل (خودرو، طلا، لوازم خانگی گران قیمت، سهام و…).
• وجوه نقد و مشخصات حساب های بانکی: فهرست تمام حساب های بانکی ایرانی و خارجی شما به همراه مبلغ موجود در آن ها.
• مطالبات از اشخاص ثالث: اگر از فرد یا نهادی طلبی دارید، باید مشخصات آن را ذکر کنید.
• فهرست نقل و انتقالات و تغییرات اموال در یک سال قبل از درخواست: این مورد برای جلوگیری از انتقال صوری اموال و اثبات عدم توانایی مالی واقعی بسیار مهم است.

ارائه این اطلاعات با جزئیات کامل و شفافیت، به دادگاه کمک می کند تا دید دقیق تری از وضعیت مالی شما داشته باشد.

شهادت نامه کتبی شهود

برای اثبات اعسار، شهادت حداقل دو نفر مرد که از وضعیت مالی شما مطلع باشند، الزامی است. این شهود باید شرایط خاصی داشته باشند:

• آگاهی کامل از وضعیت مالی مدعی اعسار: شهود باید از نزدیک با زندگی و معیشت شما آشنا باشند.
• عدم وجود رابطه خویشاوندی درجه یک: برای جلوگیری از هرگونه شائبه، بهتر است شهود از بستگان نزدیک شما نباشند.
• تصریح به عدم تمکن مالی: شهود باید در شهادت نامه خود صراحتاً اعلام کنند که شما به جز مستثنیات دین، مال قابل دسترسی برای پرداخت هزینه های دادرسی ندارید.

محتوای شهادت نامه نیز بسیار مهم است و باید شامل: مشخصات کامل شاهد (هویت و اقامتگاه)، شغل و میزان درآمد او، نحوه امرار معاش مدعی اعسار و منشأ اطلاعات شاهد باشد. این شهادت نامه باید به صورت کتبی تنظیم و امضا شده و به دادخواست ضمیمه شود.

سایر مدارک پشتیبان

بسته به شرایط شما، ممکن است مدارک دیگری نیز برای تقویت درخواست اعسار از هزینه دادرسی مفید باشد، از جمله:

• فیش حقوقی: در صورتی که شاغل هستید و درآمد محدودی دارید.
• اجاره نامه: برای اثبات هزینه های مسکن.
• گواهی عدم اشتغال: اگر بیکار هستید.
• گواهی از مراجع ذی ربط: مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) یا سازمان بهزیستی، در صورت تحت پوشش بودن.

تهیه و ارائه دقیق و کامل این مدارک، گامی محکم در جهت اثبات اعسار و موفقیت در پرونده شما خواهد بود.

مراحل گام به گام ثبت و رسیدگی به درخواست اعسار از هزینه دادرسی

فرآیند طرح و رسیدگی به درخواست اعسار از هزینه دادرسی، مراحل مشخص و قانونی دارد که باید به ترتیب طی شوند. آشنایی با این مراحل به متقاضی کمک می کند تا با آمادگی کامل و بدون سردرگمی، مسیر قانونی خود را پیش ببرد.

گام اول: ثبت نام در سامانه ثنا و احراز هویت

پیش از هر اقدامی، فرد متقاضی باید در سامانه ثنا (سامانه ثبت نام الکترونیک قضایی) ثبت نام و احراز هویت خود را تکمیل کند. امروزه، تمامی ابلاغیه ها و اوراق قضایی به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه ارسال می شوند و بدون داشتن حساب کاربری فعال در ثنا، امکان پیگیری امور قضایی وجود نخواهد داشت. این گام، پیش نیاز اساسی برای هرگونه اقدام در مراجع قضایی است.

گام دوم: تنظیم و ثبت دادخواست اعسار

پس از ثبت نام در سامانه ثنا، نوبت به تنظیم و ثبت دادخواست اعسار می رسد. برای این کار دو روش اصلی وجود دارد:

1. طرح ضمن دادخواست اصلی: متقاضی می تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی خود را در متن همان دادخواستی که برای طرح دعوای اصلی خود تنظیم می کند، مطرح کند. این روش معمولاً سرعت بیشتری در رسیدگی به اعسار دارد.
2. دادخواست جداگانه: فرد می تواند ابتدا دادخواست اعسار را به صورت جداگانه تنظیم و ثبت کند و پس از پذیرش آن، دعوای اصلی خود را مطرح نماید.

دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست اعسار از هزینه دادرسی، همان دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی را دارد. به عنوان مثال، اگر دعوای اصلی در دادگاه حقوقی شهر تهران مطرح می شود، درخواست اعسار نیز باید در همان دادگاه پیگیری شود. ثبت دادخواست ها از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود و نکته مهم اینجاست که در مرحله ثبت دادخواست اعسار، نیازی به پرداخت هزینه نیست، زیرا اساساً هدف از این دادخواست، معافیت از همین هزینه هاست.

گام سوم: رسیدگی دادگاه

پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه ارجاع می شود. دادگاه مکلف است به درخواست اعسار از هزینه دادرسی خارج از نوبت و قبل از رسیدگی به اصل دعوا رسیدگی کند. این سرعت در رسیدگی به دلیل اهمیت دسترسی به عدالت برای افراد نیازمند است.

دادگاه، خواهان (متقاضی اعسار) و شهود او را به جلسه رسیدگی دعوت می کند. حضور شهود در جلسه دادگاه، به ویژه اگر قاضی حضور آن ها را برای استماع شهادت ضروری بداند، بسیار حائز اهمیت است. در این جلسه، قاضی مدارک ارائه شده را بررسی کرده و به شهادت شهود گوش می دهد تا از وضعیت مالی متقاضی مطلع شود. شهود باید بتوانند با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، ادعای اعسار را تأیید کنند.

گام چهارم: صدور رأی دادگاه

پس از بررسی های لازم، قاضی دادگاه یکی از دو رأی زیر را صادر می کند:

1. قبولی درخواست اعسار: اگر دادگاه اعسار متقاضی را احراز کند، حکم به قبولی درخواست اعسار از هزینه دادرسی صادر می شود. این قبولی می تواند به صورت معافیت کلی از پرداخت هزینه ها باشد یا جزئی (مانند اعسار از پرداخت نصف هزینه دادرسی) که در این صورت، متقاضی موظف است بخشی از هزینه ها را بپردازد. با صدور این حکم، فرد می تواند بدون پرداخت یا با پرداخت بخشی از هزینه ها، دعوای اصلی خود را ادامه دهد.
2. رد درخواست اعسار: در صورتی که دادگاه، دلایل و مدارک ارائه شده را کافی نداند یا شهادت شهود را نپذیرد، درخواست اعسار از هزینه دادرسی رد خواهد شد. در این حالت، متقاضی موظف است ظرف مهلت قانونی (معمولاً یک هفته)، هزینه های دادرسی را پرداخت کند. در غیر این صورت، دادخواست اصلی او نیز رد خواهد شد. فرد متقاضی می تواند نسبت به قرار رد اعسار، تجدیدنظرخواهی کند.

نکات مهم حقوقی و عملی در فرآیند درخواست اعسار

فرآیند درخواست اعسار از هزینه دادرسی با وجود سادگی نسبی در مراحل اولیه، دارای ظرایف حقوقی و عملی متعددی است که عدم توجه به آن ها می تواند به ضرر متقاضی تمام شود. آگاهی از این نکات، به فرد کمک می کند تا با دید بازتری در این مسیر گام بردارد.

اهمیت صداقت و ارائه اطلاعات صحیح به دادگاه

شفافیت و صداقت در ارائه اطلاعات مالی به دادگاه، از اصول بنیادی است. هرگونه پنهان کاری، ارائه اطلاعات نادرست یا انتقال صوری اموال، نه تنها می تواند منجر به رد درخواست اعسار از هزینه دادرسی شود، بلکه ممکن است عواقب حقوقی جدی تری مانند اتهام کلاهبرداری یا شهادت دروغ را نیز در پی داشته باشد. دادگاه ها ابزارهایی برای راستی آزمایی اطلاعات مالی دارند و معمولاً تحقیقات لازم را انجام می دهند.

آثار حقوقی و مهلت های زمانی در صورت رد درخواست اعسار

اگر درخواست اعسار از هزینه دادرسی توسط دادگاه رد شود، متقاضی مهلت مشخصی (معمولاً یک هفته از تاریخ ابلاغ قرار رد) برای پرداخت هزینه های دادرسی خواهد داشت. عدم پرداخت در این مهلت، منجر به صدور قرار رد دادخواست اصلی می شود. این قرار رد، به معنای مختومه شدن پرونده اصلی به دلیل عدم پرداخت هزینه هاست و فرد برای پیگیری مجدد دعوا باید دادخواست جدیدی ارائه و هزینه ها را بپردازد. از قرار رد اعسار می توان تجدیدنظرخواهی کرد.

سرنوشت هزینه دادرسی در صورت پیروزی خواهان معسر در دعوای اصلی

یکی از سوالات رایج این است که اگر درخواست اعسار از هزینه دادرسی پذیرفته شود و خواهان در دعوای اصلی خود پیروز گردد، تکلیف هزینه های دادرسی که پرداخت نکرده چه می شود؟ در این حالت، معمولاً محکوم علیه (طرف مقابل که در دعوا شکست خورده) علاوه بر محکوم به، ملزم به پرداخت تمامی هزینه های دادرسی (شامل هزینه هایی که خواهان معسر از پرداخت آن معاف شده بود) نیز خواهد بود. این مبلغ پس از دریافت از محکوم علیه، به نفع صندوق دولت وصول می شود. اگر خواهان در آینده از اعسار خارج شود نیز، باید هزینه های دادرسی را بپردازد.

نقش وکیل در تنظیم دقیق دادخواست و ارائه مستندات

گرچه طرح درخواست اعسار از هزینه دادرسی بدون وکیل امکان پذیر است، اما مشاوره و کمک یک وکیل متخصص می تواند بسیار سودمند باشد. وکیل با اشراف به قوانین و رویه قضایی، می تواند در تنظیم دادخواست، جمع آوری مدارک لازم، انتخاب شهود مناسب و ارائه توضیحات قانع کننده در دادگاه، به شما کمک کند و شانس موفقیت پرونده را افزایش دهد. او می تواند چالش های احتمالی را پیش بینی کرده و راهکارهای مناسب را ارائه دهد.

چالش های اثبات اعسار و راهکارهای غلبه بر آن ها

اثبات اعسار همواره ساده نیست، به ویژه در مواردی که فرد دارای اموالی مانند سهام عدالت یا دارایی های پنهان باشد. دادگاه ها به دنبال اطمینان از عدم تمکن مالی واقعی هستند. برای غلبه بر این چالش ها، فرد باید:

• شرح دقیق وضعیت: حتی سهام عدالت نیز باید در صورت اموال ذکر شود و توضیح داده شود که آیا امکان فروش آن و تأدیه هزینه دادرسی وجود دارد یا خیر.
• شهادت قوی شهود: شهود باید با دلیل و منطق، عدم دسترسی یا عدم کفایت مالی شما را تأیید کنند.
• مدارک مستند: ارائه هرگونه گواهی مبنی بر عدم اشتغال، اجاره نامه، یا مدارک مربوط به بدهی های سنگین، می تواند به اثبات اعسار کمک کند.

آرای وحدت رویه مرتبط نیز می توانند راهگشا باشند. برای مثال، رأی وحدت رویه شماره 652 مورخه 1380/01/28 دیوان عالی کشور که دولت را از پرداخت هزینه دادرسی معاف نمی داند (مگر در موارد استثنا)، نشان دهنده دقت و جدیت دستگاه قضایی در برخورد با این موضوع است و تأکید بر این دارد که اعسار یک استثنا بوده و باید به خوبی اثبات شود.

نمونه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی

برای سهولت در تهیه درخواست اعسار از هزینه دادرسی، در ادامه یک نمونه دادخواست ارائه می شود. لازم است که جزئیات و اطلاعات مربوط به خود را با دقت و به صورت کامل در جایگاه های مشخص شده وارد کنید. این نمونه می تواند راهنمای مناسبی برای تنظیم دادخواست شخصی شما باشد.

بسمه تعالی

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان دادگاه صالح]

با سلام و احترام

خواهان:

نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی متقاضی]

نام پدر: [نام پدر متقاضی]

شماره ملی: [شماره ملی متقاضی]

آدرس کامل: [آدرس دقیق محل سکونت متقاضی، شامل شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی]

شماره تماس: [شماره تلفن همراه متقاضی]

خوانده: [در صورتی که درخواست اعسار ضمن دادخواست اصلی مطرح نمی شود، این بخش نیازی به تکمیل دقیق خوانده اصلی ندارد؛ اما اگر ضمن دادخواست اصلی است، مشخصات خوانده اصلی دعوا ذکر شود.]

نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خوانده دعوای اصلی]

نام پدر: [نام پدر خوانده دعوای اصلی]

شماره ملی: [شماره ملی خوانده دعوای اصلی]

آدرس کامل: [آدرس دقیق محل سکونت خوانده دعوای اصلی]

موضوع دادخواست: درخواست اعسار از هزینه دادرسی (ضمن یا قبل از رسیدگی به دعوای اصلی مطالبه [نوع دعوای اصلی، مثلاً مطالبه وجه])

دلایل و مستندات:

1. دادخواست اصلی [نوع دعوا، مثلاً مطالبه وجه] به شماره [شماره پرونده اصلی، در صورت وجود] که اینجانب به عنوان خواهان آن می باشم.
2. شهادت نامه کتبی دو نفر از مطلعین از وضعیت مالی اینجانب به شرح پیوست.
3. صورت کامل اموال و دارایی های اینجانب به شرح پیوست.
4. کپی برابر اصل [فیش حقوقی/اجاره نامه/گواهی عدم اشتغال/سایر مدارک مربوطه]
5. استشهادیه محلی [در صورت نیاز و امکان]

شرح دادخواست:

با سلام و احترام به استحضار عالی می رساند که اینجانب قصد طرح دعوایی تحت عنوان [نام دعوای اصلی، مثلاً مطالبه مبلغ 500,000,000 ریال از آقای/خانم (نام خوانده)] را در این مرجع محترم قضایی دارم.

متأسفانه به دلیل [به طور کامل و با جزئیات وضعیت مالی خود را شرح دهید. مثلاً: از دست دادن شغل، نداشتن درآمد ثابت، سرپرست خانوار بودن، داشتن بیماری خاص و هزینه های درمانی بالا، بدهی های معوقه و عدم دسترسی به هیچ گونه مال منقول یا غیرمنقول جز مستثنیات دین]، قادر به پرداخت هزینه های دادرسی مربوط به دعوای فوق الذکر نمی باشم. وضعیت مالی و معیشتی اینجانب به گونه ای است که توان پرداخت حتی بخشی از این هزینه ها را نیز ندارم و پرداخت آن، موجب عسر و حرج شدید برای اینجانب و خانواده ام خواهد شد.

برای اثبات ادعای اعسار خود، شهادت نامه کتبی دو نفر شاهد مطلع از وضعیت مالی و زندگی اینجانب را به ضمیمه دادخواست تقدیم می دارم و صورت کامل اموال و دارایی های خود را نیز به پیوست ارائه می نمایم. همچنین، [در صورت وجود مدارک دیگر، آن ها را ذکر کنید، مثلاً: فیش حقوقی بنده که نشان دهنده درآمد ناچیز است، نیز تقدیم می گردد.].

لذا، مستنداً به ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی و با عنایت به دلایل و مستندات تقدیمی، از محضر محترم دادگاه استدعای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر قبولی درخواست اعسار از هزینه دادرسی و معافیت اینجانب از پرداخت تمامی هزینه های دادرسی مربوط به دعوای اصلی [نام دعوای اصلی] را دارم.

با تشکر و احترام فراوان

نام و نام خانوادگی خواهان: [نام و نام خانوادگی متقاضی]

تاریخ: [تاریخ تنظیم دادخواست]

امضاء:

نتیجه گیری

درخواست اعسار از هزینه دادرسی، یک حق قانونی و ابزاری قدرتمند است که به افراد جامعه امکان می دهد تا با وجود تنگناهای مالی، به حق خود دست یابند و از دستگاه عدالت طلب یاری کنند. این فرآیند، نه تنها بار مالی را از دوش متقاضی برمی دارد، بلکه نمادی از توجه قانون به اصل برابری در دسترسی به عدالت است. فردی که در این مسیر گام برمی دارد، باید با آگاهی کامل از مفهوم اعسار، شرایط قانونی، مدارک مورد نیاز و مراحل گام به گام آن، اقدام کند.

پیروی از دستورالعمل های قانونی، صداقت در ارائه اطلاعات و در صورت لزوم، بهره گیری از مشاوره وکیل متخصص، می تواند به طور چشمگیری شانس موفقیت در این فرآیند را افزایش دهد. در نهایت، درخواست اعسار از هزینه دادرسی بیش از یک اقدام اداری، یک تضمین حقوقی برای حمایت از حقوق شهروندی و فراهم آوردن امکان تحقق عدالت برای همگان است. با شناخت دقیق این سازوکار، هیچ فردی نباید به دلیل محدودیت های مالی، از احقاق حق قانونی خود باز بماند.