پنجرۀ طلایی حیات! – پادینامگ

پادینامگ/مازندران امروزه در سراسر جهان از جمله کشورمان، بیش از هر زمان دیگری اهمیت جمعیت برای همگان اعم از ملت ها و حکومت ها نمایان شده چراکه فرصت طلایی و محدودی باقی مانده است، تا بتوانند از پتانسیل جمعیت جوان و بالقوه فعال اقتصادی برای رشد و توسعه جامعه استفاده کنند. کارشناسان از این فرصت به نام پنجره جمعیتی یاد می کنند که هر آن، به بسته شدن نزدیک می شود.

ایران در چند دهه گذشته، تحولات جمعیت شناختی چشم گیری را تجربه کرده و جمعیت ایران از حدود 20 میلیــون نفر در اولین سرشــماری در ســال 1335 به قریب 88 میلیون نفر در سال اخیر رسیده است.

کارشناسان معتقدند عمــق، شــدت و ســرعت تحــولات جمعیت شناختی ایران به عنــوان یکــی از نمونه های مثال زدنی در جهان محسوب می شود و به همین خاطر، مورد توجه جمعیت شناسان سازمان ملل متحد و سایر اندیشمندان و جمعیت شناسان در عرصه بین المللی واقع شده است.

به عنوان مثال، بالاترین میزان رشد سالیانه جمعیت که جهان تاکنون تجربه کرد مربوط به دهه های 1970 و 1980 میلادی و تقریبا برابر با 2 درصد است، اما کشور ما حتی 2 برابر این نرخ را تجربه کرده که مربوط به سال های 1355-1365 است.

علاوه براین، تغییرات چشمگیر سطح فرزندآوری در ایران طی دهه های اخیر یکی دیگر از نمونه های مثال زدنی در مقیاس بین المللی محسوب می شود؛ متوسط تعداد فرزند برای هر زن طی سال های 1335 تا 1400 از بالای 7 فرزند به حدود 2 فرزند رسیده که البته این روند نزولی سطح فرزندآوری عمدتا در یک دوره زمانی کوتاه یعنی طی سال 1365 تا قبل از سال 1385 تحقق یافته است.

واقعیت این است که پنجره جمعیتی و فرصت باقی مانده برای جوانی جمعیت ایران یک دوره کمتر از 10 سال است و اگر دست روی دست بگذاریم، بحران سالمندی گریبان گیر کشور می شود.

براساس نتایج یک پژوهش تحلیلی انجام شده در پژوهشکده آمار ایران، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 101 میلیون نفر خواهد رسید و طبق پیش بینی های منابع بین المللی، ساختار سنی جمعیت ایران از یک ساختار کاملاً جوان در سال های بعد از 1430، به یک ساختار سالخورده تغییر خواهد کرد.

یعقوب فروتن، دانشیار جمعیت شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران و عضو هیات مدیره انجمن جمعیت شناسی ایران معتقد است: به طورکلی، طیف گسترده ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، پزشکی و بهداشتی و غیره در تحولات جمعیت شناختی ایران طی دهه های اخیر نقش داشته اند.

وی با بیان اینکه بسیاری تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، علمی و آموزشی، زیست محیطی و غیره تحت تاثیر جمعیت و ویژگی های جمعیت شناختی هستند، گفت: این ویژگی ها از قبیل ساختار سنی جمعیت، میزان های شهرنشینی و روستانشینی، وضعیت تاهل، سطح سواد و تحصیلات، میزان اشتغال و بیکاری جمعیت است که نباید از آن غافل بود.

فرصت ها و چالش های جمعیت

دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران از اهمیت کنونی جمعیت در بین ملت ها و حکومت ها بیش از هر زمان دیگر یاد کرد و افزود: علت این توجه و اهمیت را باید در ماهیت جمعیت جستجو کرد، بدین معنا که جنبه های متعدد زندگی ما انسان ها اعم از ابعاد خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی، دینی، زیست محیطی، غذایی، درمانی و بهداشتی به طور تنگاتنگی با جمعیت و مولفه های آن مانند ازدواج، طلاق، فرزندآوری، مهاجرت و غیره مرتبط است.

فروتن، موضوع جمعیت را هم چون یک نیروی بالقوه و پتانسیل دو طرفه دانست و خاطرنشان کرد: بدین معنا که اگر جمعیت به درستی و مطابق اصول علمی، برنامه ریزی و مدیریت شود، فرصت های ارزشمندی را برای رشد، رونق و توسعه جامعه فراهم می آورد؛ در غیر این صورت جامعه را با چالش های فزاینده مواجه می کند.

وی اضافه کرد: از این منظر 2 رویکرد اصلی متمایز است؛ نخست کشورهایی مانند ایران که نسبت قابل ملاحظه ای از جمعیت آن ها را جوانان و افراد واقع در سنین کار و فعالیت اقتصادی تشکیل می دهند. برای این کشورها در واقع پنجره ای گشوده می شود و به طور بالقوه از یک فرصت طلایی و هدیه استثنایی بهره مند می شوند که می توانند از این پتانسیل جمعیت جوان و بالقوه فعال اقتصادی برای رشد و توسعه جامعه استفاده کنند.

این کارشناس و عضو هیات مدیره انجمن جمعیت شناسی ایران با ذکر مثالی افزود: یک نمونه بسیار موفق از رویکرد نخستین، مربوط به کشورهای شرق آسیا شامل سنگاپور، کره جنوبی، هنگ کنگ و تایوان است که با برنامه ریزی های دقیق و سیاست گذاری های مناسب حکومت ها در سطوح ملی و بین المللی طی دهه های 1970 و 1990 میلادی توانستند از همین «پنجره جمعیت شناختی فرصت» در راستای رونق تولید و رشد اقتصادی کشورشان استفاده کنند.

فروتن رویکرد دوم را در پیوند با چالش های جمعیت معرفی و اظهار کرد: اگر تمهیدات لازم و امکانات مناسب در عرصه های آموزشی و تحصیلی، اقتصادی و شغلی، تشکیل خانواده و غیره بر پایه برنامه ریزی های علمی و سرمایه گذاری های ملی و بین المللی فراهم نشوند، جامعه با چالش های جدی و مسایل فزاینده ناشی از «رشد تورمی جمعیت جوانان» (Youth Bulge) روبرو می شود و زمینه های لازم برای افزایش و گسترش تجرد، طلاق، بیکاری، مهاجرت روستاییان، مهاجرت متخصصان، جرایم، ناامنی، خشونت و ناآرامی های سیاسی، اجتماعی و غیره شکل می گیرد که یقینا نه تنها با رونق تولید و توسعه و رشد اقتصادی سازگاری ندارد، بلکه به افزایش و گسترش فقر و رکود اقتصادی نیز منجر می گردد.

ازدواج و فرزندآوی

وی با اشاره به این مطلب که امروزه در بسیاری کشورهای جهان از جمله در کشور ما، سیاست رسمی دولت ها و حکومت ها در راستای تشویق فرزندآوری و افزایش موالید است، یادآور شد: موفقیت پایدار این سیاست ها مستلزم بهره مندی از متخصصان و تحقیقات علمی است.

محقق افتخاری گروه مطالعات اسلامی دانشگاه وایکاتو نیوزیلند، تاکید کرد: نکته بسیار مهم در این رابطه این است که مطابق قوانین رسمی، باورهای فرهنگی و ملاحظات اجتماعی در برخی جوامع از جمله جامعه ما، باروری و فرزندآوری اساساً و ماهیتاً مستلزم ازدواج و ترک تجرد است.

فروتن با بررسی آمار و ارایه گزارش ها تصریح کرد: مطابق آمار بدست آمده، حدود 14.5 میلیون نفر از جمعیت زنان و مردان واقع در سنین باروری 49-15 سال در ایران را مجردها یا ازدواج نکرده ها تشکیل می دهند که این رقم نه تنها نزدیک به 2 برابر حاصل جمع تعداد کل جمعیت 3 کشور همسایه ما در منطقه خاورمیانه (یعنی کشورهای قطر، بحرین و کویت) بوده، بلکه به مراتب بیش از تعداد کل جمعیت بسیاری از کشورهای جهان از جمله بیش از 2 برابر تعداد کل جمعیت هر یک از 4 کشور دارای بهترین وضعیت زنان در جهان(یعنی کشورهای ایسلند، فنلاند، نروژ، نیوزیلند) نیز است.

شماره معکوس پایان فرصت طلایی

وی با تاکید بر اینکه ایران هنوز دارای یک ساختار سنی جمعیت جوان است و «پنجره جمعیت شناختی فرصت» کماکان به روی آن باز است، گفت: متوسط سنی جمعیت کشور در حدود 34 سال است، یعنی نیمی از کل جمعیت کشور ما را افراد واقع در سنین زیر 34 سال تشکیل می دهند.

دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران، خواستار توجه به فرصت طلایی جمعیتی حاضر شد و بیان کرد: لازم است هرچه سریع تر این بهار جمعیتی یعنی حجم عظیم جمعت جوانان در سنین کار و فعالیت اقتصادی را دریابیم و قدر آن را به خوبی بدانیم.

فروتن با بیان اینکه موفقیت در این عرصه نیازمند برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری های اساسی در عرصه های ملی و بین المللی است، تاکید کرد: در صدر این سیاست ها نگاه علمی و تخصصی و بهره مندی بیشتر از متخصصان کشور مانند جمعیت شناسان، اقتصاددانان، جامعه شناسان و سایر متخصصان در رشته های متعدد علمی است که دانش و تجربه لازم را دارند.

وی خاطرنشان کرد: هم چنین لازم است تا ماهیت و مقتضای سنین جوانی مانند ازدواج و اشتغال به طور جدی تر به عنوان دغدغه برنامه ریزان، سیاست گذاران و مسیولان جامعه باشد.

پایان خبر پادینامگ