مگس مدیترانه ای مخرب ترین آفت باغ های گلستان

به گزارش پادینامگ این آفت برای اولین بار در سال ۱۳۵۴در یک عرصه هسته‌دار در مشهد مشاهده شد و بتدریج در یزد و برخی از میادین بار و عرصه‌های باغی نواحی یاد شده استقرار پیدا کرد.

آلودگی این آفت از محدوده استان های فارس، تهران، البرز و مازندران شروع و در اواخر دهه ۸۰ و شروع دهه ۹۰ در استان گلستان به صورت پراکنده در میوه ها مشاهده شد و در شرایط کنونی تقریبا در تمامی عرصه های حتی نواحی شرق و دشت استان گلستان این آفت را می‌توان رصد کرد.

به منظور آگاهی و شناخت راه‌های مبارزه با این آفت مخرب به سراغ محقق-مروج ارشد و حشره‌شناس مجرب کشور؛ محمدتقی مبشری رفتیم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

روش های میدانی شناسایی مگس مدیترانه ای میوهCeratitis capitata

مگس‌ها از راسته دوبالان (Diptera) از اختصاصات عمومی حشرات نظیر دارا بودن شش پا (Hexapoda) بدن سه قسمتی:سر، سینه و شکم برخوردار هستند.

تفاوتی که این راسته از حشرات با سایر جنس و گونه های بالدار حشرات دارد در دارا بودن یک جفت بال است که وجه تسمیه نامگذاری این راسته نیز هست.

لازم به ذکر است راسته دوبالان غیر از کشاورزی از منظر بهداشتی و پزشکی و دام و طیور نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است، همچنین احاطه بر علم رده‌بندی و ویژگی‌های زیستی-رفتاری این حشرات در علم پزشکی قانونی نیز کاربرد فراوانی دارد.

این حشره یک سری اختصاصات دارد،از نظر شکل‌شناسی این آفت حدود ۴الی۵ میلیمتر اندکی از مگس خانگی کوچکتر اما به رنگ الوان با شکم زرد رنگ که رنگ عمومی حشره را با مگس های خانگی متمایز می‌کند،تیپ عمومی حشره زرد-قهوه‌ای واجد یک جفت بال دارای سه لکه جدا از هم در حاشیه خارجی و داخلی بال و وسط این دو بوده ، پشت سینه میانی این آفت بصورت موزائیکی از تزئینات سیاه و سفیدی برخوردار است که شکل یک لنگر کشتی را تداعی می‌کند.

همچنین فرق مگس نر و ماده با یک جفت زائده قاشقی مانند بالای چشم مرکب قابل تشخیص است وجود این زائده به معنای نر بودن مگس مدیترانه ای است.

مبارزه با مگس مدیترانه ای

بشر در مقابله با حشره ناتوان است، حشرات ریزجثه هستند و اندام های حسی بسیار متنوع و قوی دارند و خیلی راحت می-توانند خودشان را با طبیعت سازگار کنند بنابراین اگر در کنترل آفات نگاه قلع و قمع وجود داشته باشد بشر هیچ گاه در مدیریت بلندمدت آن آفت موفق نخواهد بود چه بسا با ظهور حالات طغیانی سایر آفات کم اهمیت و درجه دوم مواجه شویم.

با این وجود یکی از سختی های مدیریت مگس مدیترانه ای وجود میزبان های مختلف برای این آفت است، این آفت می تواند در شروع فصل(بهار)از نارنج های باقیمانده بر روی درختان که در سال قبل جمع آوری نشدند جهت تخم ریزی و ادامه نسل خود استفاده کند.

بعد از آن با شروع فصل میوه های مختلف از درخت های ازگیل، سیاه ریشه ها، سیب، گلابی و انجیر را هدف قرار داده و با شروع فصل پاییز نوبت به نارنگی، انار و خرمالو می رسد در واقع می توان گفت در استان گلستان همه میزبان ها از اول بهار تا اواخر آذر ماه تقریبا در تمام طول سال در دسترس آفت موصوف است در چنین شرایطی سفره رنگینی برای آن وجود دارد و نمی توان آفت را به راحتی مدیریت و کنترل کرد.

در بحث مدیریت این حشره، فضای سبز شهری،ویلاها،خانه باغ ها و حتی باغچه های منازل و خانه ها نیز می بایست در نظر گرفته شود،میادین بار و سردخانه ها می‌بایست بخوبی مدیریت گردند از طرفی در عرصه-های منابع طبیعی با وجود درختان خرمالو وحشی،ازگیل وحشی و انجیر و……عملا خواهیم دید مدیریت آفت چقدر سخت است و نمی توان آفت را به نقطه صفر رساند.

به همین دلیل از نظر اینجانب آفت یاد شده فقط تحت مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی نیست بلکه وزارت کشور و وزارت صنعت،معدن و تجارت و حتی دو وزارتخانه آموزش و پرورش و آموزش عالی هم می بایست دخیل باشند

زمان فعالیت مگس مدیترانه ای

مگس مدیترانه ای معمولأ در اواسط خردادماه در گلستان و مازندران ظاهر می شود این مرحله استقرار آفت است که از منظر علم گیاهپزشکی به آن بیوفیکس اطلاق می شود ،مشکل امسال اینجاست که این آفت تقریبا بدون زمستانگذرانی و دیاپوز(حالت استراحت و کم شدن فعالیت فیزیولوژیکی به جهت مقابله با شرایط سخت اقلیمی)از زمستان به بهار منتقل شد و به همین دلیل فعالیت تغذیه و تکثیر خود را کمی جلوتر آغاز کرد و به همین دلیل می تواند یک الی دو نسل بیشتر از سال‌های گذشته ایجاد نماید،این چنین حالات عموما برای حشراتی که دارای دیاپوز اختیاری هستند می تواند پیش بیاید(نظیر ساقه خوار خیلو)

بعد از این مرحله می توان به مراحل پایش رفته و با نمونه برداری متوجه شد تغییر جمعیت آفت بر اساس مدل های تغییرات درجه حرارت و دمای روزانه و ماهانه به چه مقدار می رسد.

با توجه به آن که سال گذشته پاییز و زمستان معتدلی در استان وجود داشت این آفت همانند سال های گذشته بصورت نرمال زمستان گذرانی نکرد، با حداکثر جمعیت خودش را به سال بعد منتقل کرد و از دهه دوم فرودین در استان مشاهده شد.از طرفی دیگر شرایط گرمایشی سال زراعی جاریه(از پادینامگ ۱۴۰۲ تا پایان شهریور ۱۴۰۳)که در انتهای آن قرار داریم بنحوی رقم خورده که حدود۱/۵درجه سلسیوس معادل ۲/۷ فارنهایت افزایش یافته و این افزایش میانگین سالانه زمینه ساز تغییرات شگرفی در زمینه زیست شناسی و فیزیولوژی فون و فلور(مجموعه جانوری و گیاهی)نواحی خواهد گردید بر همین اساس نگران افزایش یک الی دو نسل آفت هستیم و این موضوع با توجه به زادآوری بالای این حشره می تواند بسیار مشکل ساز باشد.

آیا خوردن میوه های آلوده به مگس مدیترانه ای برای انسان خطرناک است؟

گاها در برخی شبکه های مجازی گفته می شود خوردن میوه آلوده به مگس مدیترانه ای خطرات زیادی به همراه دارد و احتمال از بین بردن کودکان را ذکر نموده اند که در جواب این قبیل کج فهمی ها عرض می شود این مطالب از وجاهت علمی برخوردار نیست کاملا کذب است ترجیح اینجانب آن است که میوه فاقد باقیمانده سموم باشد وگرنه میوه های به اصطلاح کرم زده هیچ خطری برای سلامتی انسان ندارند و فقط از منظر مقبولیت خرید عامه دارای مشکلاتی است.

مگس مدیترانه ای تخم خود را درون پوست میوه می گذارد و این تخم زیر پوست تبدیل به لارو می شود، این کرم داخل بافت میوه رفته و آنجا شروع به تغذیه می کند وقتی به سن لاروی رسید از همان جا که خودش را داخل میوه رسانده بود به صورت فنر به فاصله ۲ تا ۳ متر خود را به سمت زمین پرتاب می کند و داخل خاک تبدیل به مرحله شفیرگی می شود.

اگر کسی متوجه نشود و لاروها را با خود میوه بخورد هیچ مشکلی بوجود نخواهد آمد، از لارو مگس ها برای صنعت دام، طیور و شیلات استفاده می شود و از حشرات برای تغذیه انسان پروتئین های بسیار قوی می گیرند.

مگس مدیترانه ای تخم خود را زیر پوست میوه می گذارد و این تخم آن جا تبدیل به لارو یا کرمینه می شود، این کرم داخل بافت میوه رفته و آنجا شروع به تغذیه می کند وقتی به انتهای سن لاروی رسید از منفذ خروجی میوه که توسط لارو سن آخر ایجاد می شود خارج شده خود را به صورت فنر خم کرده و به فاصله ۱ تا 2 متر خود را به سمت زمین پرتاب می کند و داخل خاک در عمق ۳الی۵سانتی متری تبدیل به مرحله شفیرگی می شود.

چه میوه‌هایی میزبان مگس مدیترانه ای هستند؟

مرکبات به خصوص نارنگی ژاپنی و نارنج به دلیل آنکه بین پوست میوه و بافت میوه یک فاصله وجود دارد. انار شیرین و عمدتا پوست نازک و خرمالو جزو ارقام مورد علاقه مگس مدیترانه ای هستند، همچنین انواع دانه دارها همانند سیب و گلابی و هسته داران نظیر هلو، آلو و شلیل هم از میزبان های مورد علاقه این آفت محسوب می شود.علاقه زیادی به تامسون ها ندارد و در بین ارقام انار انواع پوست کلفت تر نظیر یوسف خانی(ضخامت متوسط)کمتر مورد هجوم و خسارت آفت قرار می گیرد،در مجموع از جمله پرمیزبان ترین آفات شناخته شده تلقی شده بنحوی که متجاوز از ۳۰۰میزبان باغی و حتی زراعی نظیر فلفل دلمه ای و گوجه فرنگی و … برای این آفت متصور است.

روش های مبارزه با آفت مگس مدیترانه ای

پیشگیری همواره خط مقدم مبارزه با آفات محسوب می شود، اگر بتوان از نقطه ضعف آفت در راستای ضربه زدن به آن استفاده کرد شاید نیازی به مبارزه شیمیایی و استفاده از سم و سمپاشی وجود نداشته باشد.

مدیریت زمستانه خاک اطراف سایه انداز درختان توسط روتیواتور،جمع کردن هر میوه رسیده خارج از فصل(در مرکبات زیاد دیده می شود)چیدن تمامی نارنج ها و ازگیل باقیمانده از روی درختان،جمع آوری تمامی میوه های ریزش کرده از کف باغ و مدفون کردن آن،برداشت بموقع و احتراز از تعلل در امر برداشت، هرس فرم دهی مطلوب بمنظور تسریع امر برداشت و گذاشتن تله های جاذب در اوایل فروردین ببعد به منظور تعیین تقویم بیولوژیکی آفت از جمله موارد پیشگیرانه است، در خصوص تله های پیش آگاهی عرض شود که به داده های این تله ها زمانی می توان اعتماد کرد که اولا درست و فنی نصب شده باشد(نوع ماده جاذب،ارتفاع و جهت جغرافیایی) و دوم آن که زمان نزدیک به رسیدگی میوه(Ripening Fruit) نباشد در مرحله رسیدگی میوه ها به آمار شکار تله ها چندان نمی توان اکتفا و اعتماد کرد. ذکر یک مورد حائز اهمیت است که در تابستان و شرایط گرم، تله ها در سمت سایه انداز درختان نصب شود و در پاییز برعکس به قسمت آفتابگیر درختان جابجا شود.

لاروهای آفت مگس مدیترانه ای بعد از تغذیه و تکمیل مراحل انتهایی لاروی از داخل میوه خود را به منافذ خروجی که توسط لاروها ایجاد شده رسانیده،با ایجاد خمیدگی و حالت فنری خود را از سطح میوه به سطح خاک پرتاب کرده و در عمق ۳ تا ۵ سانتی خاک مستقر می شود تا برای فاز بعدی یا مرحله شفیرگی آماده و مهیا گردد در این مرحله می توان از ابزارهای مکانیزه بصورت بر هم زدن سطح خاک نظیر روتیواتور استفاده کرد و با این کار می توان به جمعیت این آفت خسارت زیادی وارد کرد.

برای مبارزه با این آفت روش های متنوعی وجود دارد از جمله روش شیمیایی برای حشره بالغ که انتخاب نوع سم با دوره کارنس کوتاه و طیف اثر مناسب بسیار مهم است، استفاده از تله های فرمونی، جلب کننده های غذایی و جمع آوری میوه های آلوده از روی درخت، پای درخت و دفن کردن در عمق مناسب خاک و پابیل کردن سایه انداز درخت برای از بین بردن شفیره ها از جمله روش هایی است که می توان با این آفت مبارزه کرد.بر اساس تجارب شخصی در محدوده برداشت اگر نیازمند یک مرحله سمپاشی باشیم بهترین و مناسبترین ترکیب،سم روی اگرو حاوی ماده ماترین می باشد که از جمله سموم زیست سازگار برگرفته از گیاه تلخه بیان است.

دشمنان طبیعی مگس مدیترانه ای

دشمن طبیعی یکی از ابزارهای کنترل آفات است. آفات به دلیل آنکه با منافع بشر در تضاد هستتد برای ما مخرب به نظر می رسد اما آفت برای خودش یک موجود زنده است و اگر نباشد نظام طبیعت بر جای خودش استوار نیست بشر در طبیعت دستکاری می کند و باید سهم طبیعت که نگهداری از یک حداقل جمعیت آفات و حشرات است را ادا کند، اگر دشمن طبیعی یا تنوع زیستی را از بین ببریم بدون شک به نفع آینده بشر نخواهد بود با این وجود در گلستان دشمن طبیعی زیادی برای مگس مدیترانه ای وجود ندارد چون چند سالی بیشتر نیست که این آفت در استان مشاهده شده است، باید از عمر یک آفت چند سالی بگذرد تا بومی شود در این صورت دشمن طبیعی می تواند به ما کمک کند، اما در حال حاضر روی دشمن طبیعی نمی توان حسابی باز کرد.