راهنمای فرودگاه وارنا Airport Varna Guide

فرودگاه وارنا (VAR)، دروازه شهر زیبای وارنا و سواحل درخشان دریای سیاه در بلغارستان است که تجربه ای دلپذیر از لحظه ورود به این مقصد توریستی را برای مسافران رقم می زند. این راهنما، سفری جامع و همراه با جزئیات کامل را برای عبور از این فرودگاه بین المللی ارائه می دهد.

سفر به شهرهای ساحلی و پرطرفدار دنیا، همیشه با هیجان خاصی همراه است. وارنا، مروارید دریای سیاه، با جاذبه های طبیعی و تاریخی بی شمارش، مقصدی رویایی برای بسیاری از گردشگران محسوب می شود. فرودگاه بین المللی وارنا به عنوان سومین فرودگاه بزرگ بلغارستان، نقش حیاتی در اتصال این شهر جذاب به مقاصد بین المللی ایفا می کند و هر ساله میزبان میلیون ها مسافر از سراسر جهان است. این راهنمای جامع، برای مسافرانی طراحی شده که قصد دارند با آرامش و اطلاعات کافی به وارنا سفر کنند و از لحظه ورود تا خروج، تجربه ای بی دغدغه داشته باشند.

این فرودگاه، که به کد یاتا VAR و کد ایکائو LBWN شناخته می شود، در منطقه ای استراتژیک قرار گرفته و نه تنها به شهر وارنا خدمات می دهد، بلکه نیازهای مسافران گلدن سندز و سایر مناطق شمال شرق بلغارستان را نیز پوشش می دهد. این موقعیت، آن را به قطبی کلیدی برای صنعت گردشگری بلغارستان تبدیل کرده است. فاصله فرودگاه تا مرکز شهر وارنا تنها حدود ۱۰ کیلومتر است و تا منطقه تفریحی گلدن سندز نیز تقریباً ۲۵ کیلومتر فاصله دارد. نزدیکی به این نقاط کلیدی، امکان دسترسی آسان و سریع به مقاصد نهایی را برای مسافران فراهم می آورد.

تاریخچه و توسعه فرودگاه وارنا: مسیری از گذشته تا حال

داستان فرودگاه بین المللی وارنا، به سال ۱۹۱۶ بازمی گردد؛ زمانی که نیاز به یک مرکز هوایی برای تسهیل جابجایی پست و مسافر بین وارنا و صوفیه احساس می شد. در آن سال ها، محلی که امروز میزبان فرودگاه است، تنها دو انبار آبی برای بندر ناحیه پیندرجیک، که امروزه به «منطقه مسکونی چیکا» شهرت دارد، بود. با این حال، به دلیل وسعت و مسطح بودن منطقه، برخی پروازهای نامنظم در آنجا انجام می شد، اما شرایط برای شرکت های هواپیمایی جهت برقراری پروازهای منظم و برنامه ریزی شده مساعد نبود.

این مشکلات تا سال ۱۹۴۷ ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۴۶، مسئولان شهر وارنا تصمیم مهمی برای تاسیس یک فرودگاه جدید در نزدیکی روستای آکساکوف، که اکنون خود به یک شهر تبدیل شده، گرفتند. این تصمیم، شور و اشتیاق زیادی را در میان مردم محلی برانگیخت و آنها نیز با کمک های مستقیم خود، در ساخت این فرودگاه مشارکت فعال داشتند. ساخت و توسعه فرودگاه وارنا طی سالیان متمادی ادامه یافت و در دهه های بعدی، شاهد پیشرفت های چشمگیری بود.

در سال ۱۹۷۲، یک ترمینال مستقل به بهره برداری رسید و در سال ۱۹۷۴، باند پرواز جدیدی برای فرودگاه ساخته شد. این گام ها، ظرفیت فرودگاه را به شکل قابل توجهی افزایش داد. امروزه، فرودگاه وارنا با ترافیک سنگینی از مسافران و صنعت گردشگری رو به رشد بلغارستان مواجه است و به عنوان سومین فرودگاه بزرگ کشور شناخته می شود. این رشد مستمر، نشان دهنده نیاز به سرمایه گذاری و توسعه بیشتر زیرساخت ها است که فرودگاه همواره در جهت آن گام برمی دارد.

فرودگاه بین المللی وارنا، با پذیرش سالانه بیش از ۱.۶ میلیون مسافر و پرواز به بیش از ۷۰ مقصد در ۲۹ کشور مختلف توسط بیش از ۵۳ ایرلاین داخلی و خارجی، نقش حیاتی در صنعت گردشگری و اقتصاد بلغارستان ایفا می کند. این اعداد، گواهی بر اهمیت و جایگاه این دروازه هوایی در منطقه دریای سیاه است.

طبق آخرین آمار رسمی، فرودگاه وارنا در سال ۲۰۱۶ با رشدی ۲۰.۸ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۵، میزبان بیش از ۱.۶ میلیون مسافر بوده و این روند صعودی همچنان ادامه دارد. شلوغ ترین فصل این فرودگاه معمولاً از اواخر ماه مه تا آغاز اکتبر است که همزمان با اوج فصل گردشگری تابستانی در منطقه می باشد. فرودگاه در ارتفاع ۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای باندی به طول ۲۵۱۷ متر از جنس آسفالت است. این مشخصات، امکان پذیرش انواع هواپیماها و برقراری پروازهای داخلی و بین المللی را فراهم می آورد.

ترمینال های فرودگاه وارنا: راهنمایی برای جهت یابی آسان

فرودگاه بین المللی وارنا در حال حاضر دارای سه ترمینال اصلی است که هر یک در دوره های مختلفی ساخته شده اند تا پاسخگوی حجم رو به رشد مسافران باشند.

ترمینال شماره ۱: این قدیمی ترین ترمینال فرودگاه است که در سال ۱۹۷۲ بازگشایی شد و عمدتاً در فصول گرم سال و برای پروازهای فصلی مورد استفاده قرار می گیرد. با وجود قدمت، همواره تلاش شده تا امکانات اولیه برای مسافران فراهم باشد.

ترمینال شماره ۲: ساخت این ترمینال جدید در سال ۲۰۰۷ به پایان رسید. این ترمینال با امکانات مدرن تر و فضای وسیع تر، برای پروازهای بین المللی و داخلی طراحی شده است و بخش عمده ای از ترافیک مسافری فرودگاه را مدیریت می کند.

ترمینال شماره ۳: جدیدترین ترمینال فرودگاه که در اکتبر سال ۲۰۱۳ به بهره برداری رسید. این ترمینال نیز با هدف افزایش ظرفیت و بهبود تجربه مسافران ساخته شده و به امکانات رفاهی و خدماتی به روز مجهز است. هر دو ترمینال ۲ و ۳، امکانات مشابه و به روزی را در اختیار مسافران قرار می دهند و در حال حاضر ترمینال اصلی مورد استفاده برای تمامی پروازها (خروجی و ورودی) همان ترمینال ۳ است.

مسافران باید توجه داشته باشند که تمامی پروازهای ورودی و خروجی در حال حاضر از طریق ترمینال شماره ۳ انجام می شود. ترمینال قدیمی تر شماره ۱، در مواقع پیک ترافیک و برای برخی پروازهای چارتر فصلی ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. فرودگاه وارنا به گونه ای طراحی شده که انتقال بین ترمینال ها (در صورت لزوم) نسبتاً آسان باشد، اما با توجه به تجمیع پروازها در ترمینال ۳، معمولاً نیازی به جابجایی بین ساختمان ها نیست و مسافران می توانند با آرامش خاطر به امور پرواز خود رسیدگی کنند. تابلوهای راهنما در سراسر محوطه فرودگاه به زبان های بلغاری و انگلیسی، شما را در جهت یابی یاری می کنند.

امکانات و خدمات فرودگاه وارنا: آسایش در طول سفر

فرودگاه وارنا به عنوان یک فرودگاه بین المللی مهم، طیف وسیعی از امکانات و خدمات را برای تضمین آسایش و رفاه مسافران در طول سفر فراهم کرده است. از لحظه ورود به فرودگاه تا زمان پرواز، تلاش می شود تا تجربه ای دلپذیر برای همه فراهم شود.

خدمات مالی

برای انجام امور مالی و دسترسی به پول نقد، چندین گزینه در دسترس است. دستگاه های خودپرداز (ATM) از بانک های بین المللی در نقاط مختلف فرودگاه، به ویژه در ترمینال اصلی (ترمینال ۳)، قرار دارند. این دستگاه ها امکان برداشت پول نقد را با کارت های بانکی بین المللی فراهم می کنند. همچنین، شعبه های صرافی برای تبدیل ارز در فرودگاه وجود دارد که نرخ های تبادل را به صورت شفاف به نمایش می گذارند. معمولاً ساعات کاری صرافی ها با ساعات اوج پروازها هماهنگ است تا مسافران در هر زمانی بتوانند نیازهای ارزی خود را برطرف کنند.

خرید و سرگرمی

فرودگاه وارنا فرصت های خوبی برای خرید و سرگرمی ارائه می دهد. فروشگاه های دیوتی فری (Duty Free) یکی از جاذبه های اصلی برای بسیاری از مسافران هستند. در این فروشگاه ها می توان محصولات متنوعی از جمله عطر، لوازم آرایشی، شکلات و شیرینی جات محلی، سوغات بلغارستان و نوشیدنی های الکلی را بدون مالیات خریداری کرد. قیمت های رقابتی و تنوع محصولات، خرید از این فروشگاه ها را جذاب می کند. علاوه بر دیوتی فری، فروشگاه های دیگری نیز برای خرید کتاب، پوشاک، هدایا و لوازم ضروری سفر در محوطه فرودگاه وجود دارد.

رستوران ها و کافه ها

تنوع غذایی در فرودگاه وارنا به گونه ای است که پاسخگوی سلیقه های مختلف باشد. چه به دنبال یک وعده غذایی کامل باشید و چه هوس یک نوشیدنی گرم یا فست فود کرده باشید، گزینه های متعددی پیش روی شماست. رستوران های بین المللی با منوهای متنوع، فست فودهای معروف و کافه های دنج، فضایی دلنشین برای استراحت و رفع خستگی فراهم می کنند. می توان در این مکان ها، با آرامش یک فنجان قهوه نوشید و از اینترنت پرسرعت رایگان فرودگاه برای چک کردن ایمیل یا گشت و گذار در فضای مجازی استفاده کرد.

اتصال و ارتباطات

اینترنت بی سیم رایگان (Wi-Fi) در تمامی نقاط محوطه فرودگاه وارنا در دسترس است. مسافران به راحتی می توانند به شبکه متصل شده و از سرعت مناسب برای کارهای آنلاین خود بهره مند شوند. همچنین، ایستگاه های شارژ موبایل و لپ تاپ در نقاط مختلف سالن های انتظار تعبیه شده اند تا اطمینان حاصل شود که دستگاه های الکترونیکی شما همواره شارژ کافی برای سفر داشته باشند.

خدمات رفاهی و ویژه

• سالن های استراحت VIP و Business Lounge: برای مسافرانی که به دنبال آرامش و خدمات لوکس تر هستند، سالن های استراحت VIP و Business Lounge در نظر گرفته شده است. این سالن ها معمولاً خدماتی نظیر نوشیدنی های رایگان، اسنک، روزنامه و مجلات بین المللی، و فضایی آرام و دور از شلوغی ترمینال را ارائه می دهند. دسترسی به این سالن ها معمولاً با کارت های پرواز خاص، عضویت در برنامه های وفاداری ایرلاین ها یا خرید بلیط امکان پذیر است.
• امکانات برای مسافران دارای معلولیت: فرودگاه وارنا به منظور رفاه حال تمامی مسافران، امکانات ویژه ای برای افراد دارای معلولیت فراهم کرده است. رمپ ها، آسانسورهای مناسب، سرویس های بهداشتی با دسترسی آسان و خدمات ویلچر در صورت درخواست، از جمله این تسهیلات هستند.
• خدمات برای خانواده ها با کودکان: خانواده های دارای فرزند کوچک می توانند از امکانات ویژه مانند اتاق مادر و کودک بهره مند شوند. این اتاق ها فضایی آرام و مجهز برای تعویض پوشک و شیردهی فراهم می کنند.
• کلینیک کمک های اولیه و خدمات پزشکی: در صورت بروز هرگونه نیاز اورژانسی پزشکی، کلینیک کمک های اولیه در فرودگاه آماده ارائه خدمات است.
• امکانات مذهبی: در صورت نیاز، فضایی برای انجام فریضه نماز برای مسلمانان نیز در نظر گرفته شده است تا مسافران بتوانند عبادات خود را در آرامش انجام دهند.

خدمات چمدان و بار

خدمات مربوط به چمدان ها و بار مسافران نیز در فرودگاه وارنا به خوبی مدیریت می شود. برای محافظت بیشتر از چمدان ها، خدمات بسته بندی چمدان در دسترس است. در صورت گم شدن وسایل یا چمدان، میز اشیاء گمشده و پیدا شده (Lost & Found) آماده پاسخگویی و پیگیری است. مسافران می توانند با ارائه اطلاعات لازم، برای بازگرداندن اشیاء گمشده خود اقدام کنند. برای مسافرانی که توقف طولانی دارند یا می خواهند بدون بار اضافی از فرودگاه خارج شوند، خدمات انبار چمدان نیز (در صورت وجود) ارائه می شود.

سایر خدمات

باجه اطلاعات گردشگری در فرودگاه، اطلاعات مفیدی درباره شهر وارنا، جاذبه های توریستی، هتل ها و تورهای موجود را به مسافران ارائه می دهد. همچنین، دفاتر اجاره خودرو از شرکت های بین المللی و محلی در فرودگاه حضور دارند که امکان اجاره خودرو بلافاصله پس از ورود را فراهم می کنند.

حمل و نقل از/به فرودگاه وارنا: بهترین گزینه ها برای هر بودجه

پس از فرود در فرودگاه وارنا، یکی از اولین چالش ها برای مسافران، رسیدن به مقصد نهایی در شهر وارنا، گلدن سندز یا سایر مناطق اطراف است. خوشبختانه، فرودگاه وارنا گزینه های متنوعی برای حمل و نقل ارائه می دهد که متناسب با بودجه و ترجیحات هر مسافر است.

اتوبوس های عمومی

اتوبوس های عمومی، گزینه ای اقتصادی و پرطرفدار برای رسیدن به مرکز شهر وارنا هستند. خط اتوبوسرانی شماره ۴۰۹، مسافران را از مقابل ترمینال شماره ۲ فرودگاه به سمت مرکز شهر و نقاط مختلف وارنا، از جمله ایستگاه اتوبوس و ایستگاه قطار، جابجا می کند. این اتوبوس ها معمولاً هر ۱۵ دقیقه یک بار حرکت می کنند و ساعات کاری آنها با برنامه پروازها هماهنگ است. هزینه بلیط اتوبوس بسیار مقرون به صرفه است و می تواند انتخاب مناسبی برای مسافران با بودجه محدود باشد. البته، ممکن است در ساعات شلوغی، فضای داخل اتوبوس کمی پرجمعیت باشد و زمان رسیدن به مقصد نیز کمی طولانی تر از تاکسی باشد.

تاکسی

تاکسی، راحت ترین و بی دردسرترین گزینه حمل و نقل از فرودگاه وارنا محسوب می شود، به خصوص برای مسافرانی که برای اولین بار به وارنا سفر می کنند یا چمدان های زیادی همراه دارند. ایستگاه تاکسی های مجاز در مقابل ساختمان ترمینال قرار دارد. شرکت «Triumf Taxi» یکی از شرکت های معتبر و شناخته شده ای است که خدمات تاکسیرانی فرودگاه را از سال ۲۰۱۷ بر عهده دارد و تاکسی های آن معمولاً با قیمت های استاندارد و ایمنی بالا خدمات می دهند. توصیه می شود قبل از حرکت، درباره میزان تقریبی هزینه با راننده به توافق برسید یا از تاکسی هایی استفاده کنید که دارای تاکسی متر هستند. شرکت های تاکسی اینترنتی مانند Bolt نیز در وارنا فعال هستند که می توان از طریق اپلیکیشن، تاکسی رزرو کرد و از شفافیت قیمت بهره مند شد.

به عنوان مثال، هزینه تقریبی تاکسی از فرودگاه وارنا تا مرکز شهر حدود ۱۵ تا ۲۰ لوا بلغارستان (BGN) و تا منطقه گلدن سندز حدود ۳۰ تا ۴۰ لوا خواهد بود. این ارقام ممکن است بسته به ترافیک و ساعت سفر متغیر باشد.

اجاره خودرو

برای مسافرانی که به دنبال استقلال کامل و آزادی عمل بیشتری در طول اقامت خود در وارنا هستند، اجاره خودرو گزینه ایده آلی است. دفاتر شرکت های اجاره خودروی بین المللی معتبر مانند Hertz، Avis، Europcar و Sixt به همراه شرکت های محلی در فرودگاه وارنا شعبه دارند. برای اجاره خودرو، معمولاً به گواهینامه رانندگی بین المللی، کارت اعتباری و گذرنامه نیاز است. اگرچه هزینه اجاره خودرو ممکن است گران تر از سایر گزینه ها باشد، اما اگر گروهی سفر می کنید و هزینه ها را تقسیم کنید، می تواند بسیار به صرفه باشد. آشنایی با قوانین رانندگی بلغارستان و داشتن بیمه مناسب، از نکات مهم قبل از اجاره خودرو است.

ترانسفر خصوصی و ون

ترانسفر خصوصی یا ون، گزینه ای مناسب برای مسافرانی است که به دنبال راحتی، سرعت و خدمات ویژه هستند. این سرویس به خصوص برای گروه های بزرگ تر، خانواده ها با کودکان یا مسافرانی که چمدان های زیادی دارند، توصیه می شود. با رزرو قبلی (معمولاً به صورت آنلاین یا از طریق هتل محل اقامت)، راننده در زمان ورود شما در فرودگاه منتظرتان خواهد بود و شما را مستقیماً به مقصد می رساند. این روش، تجربه سفری آرام و بدون دغدغه را تضمین می کند، اگرچه هزینه آن بالاتر از اتوبوس یا حتی تاکسی معمولی است.

شاتل هتل

برخی از هتل های وارنا و به خصوص هتل های لوکس تر در گلدن سندز یا سنت کنستانتین و هلنا، سرویس شاتل فرودگاهی را برای میهمانان خود ارائه می دهند. اگر قبلاً هتل خود را رزرو کرده اید، توصیه می شود با هتل تماس بگیرید و از وجود این سرویس و نحوه رزرو آن مطلع شوید. استفاده از شاتل هتل، می تواند گزینه ای راحت و گاهی اوقات رایگان یا با هزینه ای مناسب باشد.

انتخاب بهترین گزینه حمل و نقل از فرودگاه وارنا، کاملاً به نیازها، بودجه و تعداد همسفران شما بستگی دارد. با برنامه ریزی قبلی، می توانید سفری آسان و دلنشین را به وارنا آغاز کنید.

نکات مهم و توصیه های کاربردی برای مسافران

سفر به هر مقصد جدیدی، می تواند با چالش هایی همراه باشد، اما با داشتن اطلاعات کافی و رعایت نکات کاربردی، می توانید سفری بی دغدغه و لذت بخش را تجربه کنید. در اینجا به برخی توصیه های مهم برای مسافران فرودگاه وارنا می پردازیم:

زمان مناسب برای رسیدن به فرودگاه

برای پروازهای بین المللی، توصیه می شود حداقل ۲ تا ۳ ساعت قبل از زمان پرواز در فرودگاه حضور داشته باشید. این زمان به شما اجازه می دهد تا با آرامش مراحل چک این، تحویل بار و بازرسی های امنیتی را طی کنید. برای پروازهای داخلی نیز، حدود ۱.۵ تا ۲ ساعت زمان کافی است. توجه به این زمان بندی، از استرس و عجله در لحظات آخر جلوگیری می کند.

راهنمای چک این و مراحل امنیتی

اکثر شرکت های هواپیمایی، امکان چک این آنلاین را از ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از پرواز فراهم می کنند. استفاده از این سرویس، به ویژه اگر بار دستی دارید، می تواند در صرفه جویی زمان کمک کننده باشد. پس از ورود به فرودگاه، تابلوهای راهنما شما را به سمت کانترهای پذیرش (چک این) یا گیت های پرواز هدایت می کنند. در بخش کنترل امنیتی، به نکات مربوط به مایعات (حجم کمتر از ۱۰۰ میلی لیتر در بسته بندی شفاف و قابل مهر و موم)، وسایل الکترونیکی (خارج کردن از کیف و قرار دادن در سینی جداگانه) و وسایل ممنوعه (مانند ابزار تیز و مایعات قابل اشتعال) توجه کنید. همکاری با مأموران امنیتی، فرآیند را برای همه سریع تر می کند.

نکات مربوط به سلامت و امنیت

همیشه قبل از سفر، از اعتبار و پوشش بیمه مسافرتی خود اطمینان حاصل کنید. در صورت بروز هرگونه مشکل پزشکی، کلینیک کمک های اولیه فرودگاه آماده ارائه خدمات است. همچنین، شماره تماس های اضطراری محلی را در دسترس داشته باشید. در مورد امنیت شخصی، مراقب وسایل خود باشید و از رها کردن چمدان ها یا اشیاء گران قیمت خودداری کنید.

شماره تماس های اضطراری در بلغارستان:

• پلیس: ۱۱۲
• آمبولانس: ۱۱۲
• آتش نشانی: ۱۱۲

نحوه برخورد با تاخیر یا لغو پرواز

در صورت تاخیر یا لغو پرواز، آرامش خود را حفظ کنید و با کارمندان ایرلاین یا باجه اطلاعات فرودگاه تماس بگیرید. آنها اطلاعات به روز در مورد وضعیت پرواز و گزینه های پیش رو (مانند پرواز جایگزین، اسکان در هتل یا کوپن غذا) را در اختیار شما قرار خواهند داد. قوانین اتحادیه اروپا (EU261) حقوق خاصی را برای مسافران در این شرایط در نظر گرفته است که می توانید از آن آگاه شوید.

نکات فرهنگی و زبانی کوچک

مردم بلغارستان عموماً مهمان نواز هستند. دانستن چند عبارت ساده به زبان بلغاری مانند سلام (Zdravei)، متشکرم (Blagodarya) و لطفاً (Molya) می تواند در تعاملات شما بسیار مؤثر باشد. در فرودگاه و مناطق توریستی، اغلب مردم به زبان انگلیسی مسلط هستند، اما در مناطق کمتر توریستی، ممکن است دانستن عبارات پایه بلغاری به کارتان بیاید.

با رعایت این نکات، می توانید سفری راحت و بدون دغدغه به وارنا و از طریق فرودگاه بین المللی آن داشته باشید و از زیبایی های این منطقه نهایت استفاده را ببرید.

یادآوری: همیشه قبل از سفر، مدارک سفر خود از جمله گذرنامه، ویزا (در صورت نیاز)، بلیط پرواز و رزرو هتل را چک کنید و از اعتبار کافی آنها اطمینان حاصل نمایید. داشتن یک کپی فیزیکی و دیجیتالی از مدارک می تواند در مواقع اضطراری بسیار کمک کننده باشد.

نتیجه گیری: سفری بی دغدغه به وارنا با راهنمای کامل

فرودگاه بین المللی وارنا، نه تنها یک نقطه ترانزیت، بلکه بخشی از تجربه سفر شما به مروارید دریای سیاه است. با راهنمایی های جامع و کاربردی ارائه شده در این مقاله، از تاریخچه پربار و امکانات مدرن آن گرفته تا گزینه های متنوع حمل و نقل و نکات کلیدی برای سفری آسان، اکنون اطلاعات کاملی در اختیار دارید تا سفری بی دغدغه و لذت بخش را به وارنا آغاز کنید.

دانستن جزئیات مربوط به ترمینال ها، خدمات مالی و رفاهی، امکانات خرید و سرگرمی، و حتی نحوه مواجهه با چالش های احتمالی، به شما کمک می کند تا با آرامش خاطر بیشتری قدم در این سفر بگذارید. همانطور که گفته شد، برنامه ریزی قبلی و آشنایی با محیط فرودگاه، کلید یک تجربه سفر موفق است. وارنا با سواحل زیبا، تاریخ غنی و فرهنگ دلنشینش، انتظار شما را می کشد و فرودگاه آن، دروازه ای است که شما را به این مقصد رویایی می رساند.

برای برنامه ریزی کامل تر سفر خود، می توانید به خدمات رزرو تور وارنا، بلیط هواپیما و هتل در وب سایت ما مراجعه کرده و تمامی نیازهای سفر خود را به راحتی و با اطمینان خاطر برطرف نمایید.