اصفهانِ فرهنگی در سالی که گذشت

پادینامگ/اصفهان سال 1402 به روزهای پایانی خود نزدیک می شود؛ سالی همراه با اتفاقات مختلف تلخ و قدری هم شیرین. از فوت دهشتناک کیومرث پوراحمد تا رفتن بزرگانی مانند مهدی ابراهیمیان، اسماعیل شیران، محمد کلباسی و حمیدرضا بانی. از ماجرای تلاش های عجیب برای تخریب و بازسازی مسجد کازرونی تا تخریب لایه های تاریخی در گذر کمر زرین و خبر خوش آغاز عملیات کاوش باستان شناسی در این گذر.

آخرین روزهای اسفندماه 1402 را سپری می کنیم و قصد ما در این گزارش، مروری است بر رخدادها و رویدادهای ویژه فرهنگ و هنر اصفهان در این سال. امید داریم که سالی که در پیش است و به عدد 1403 خواهد شد، برای فرهنگ و هنر اصفهان، سالی باشد سرشار از آفرینش و خلاقیت. امیدواریم چالش های عرصۀ فرهنگ و هنر در این دیار کمتر شود و رضایت مندی هنرمندانش افزون یابد و هر روز رشد اقتصاد هنری در دیرا مردمان نصف جهان را شاهد باشیم.

در ادامه، به برخی از مهم ترین رخدادهای فرهنگ و هنر اصفهان در سال 1402 می پردازیم.

16 فروردین کیومرث پوراحمد در سن 74 سالگی و در ویلای خود در بندر انزلی درگذشت. او فعالیت خود را ابتدا با نقدنویسی در ماهنامه فیلم آغاز کرد و از 1353 با دستیاری در مجموعه تلویزیونی «آتش بدون دود» به سینما وارد شد. پوراحمد فیلم شب یلدا را با الهام از زندگی خود ساخت، ضمن اینکه شرح حال خود را در کتابی تحت عنوان «کودکی نیمه تمام» نیز منتشر کرد. مادرش، پروین دخت یزدانیان نیز با بازی در فیلم های او، کار بازیگری را آغاز کرد. جایزه ویژه و لوح تقدیر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای فیلم «به خاطر هانیه»، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر برای فیلم «خواهران غریب»، جایزه بهترین کارگردانی جشنواره فیلم پنانگ برای فیلم «خواهران غریب»، تندیس بهترین فیلم جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران برای فیلم «شب یلدا» و تندیس بهترین کارگردانی و تندیس بهترین فیلم نامه جشن خانه سینما برای فیلم «اتوبوس شب» ازجمله جوایز این کارگردان بوده است.

در نیمۀ فروردین ماه نیز یک باستان شناس از رهاشدن سنگ قبرهایی تاریخی متعلق به عصر صفوی در محوطه امامزاده سید محمد خمینی شهر اصفهان خبر داد. بر روی هریک از این قطعه سنگ های قدیمی، تاریخ معین، کتیبه های حجاری شده با انواع رسم الخط، اشعار مذهبی، تزیینات کنگره ای شامل درخت سرو و انواع ترنج های تزیینی وجود دارد، اما عقیق عقیلی، باستان شناسی بود که با انتشار تصاویری نشان داد که این سنگ قبرها با نامناسب ترین شکل ممکن با فاصله کوتاهی از جنوب شرقِ ایوان گزی ها در مجموعه زیارتی امامزاده سید محمد خمینی شهر استان اصفهان رهاشده و مستقیماً در معرض تخریب طبیعی و انسانی قرار دارند.

12 اردیبهشت ماه بود که یکی از فعالان میراث فرهنگی و تاریخی اصفهان خبر داد که خانه تاریخی حاجی شکری، واقع در کوی محله نو و بین دو خانه ثبت ملی شده «حاج مصورالملکی» و «طوسی زاده» قرار داشت، توسط مالکش تخریب شده است. اگرچه خانه تاریخی حاجی شکری در فهرست میراث ملی به ثبت نرسیده، اما واجد ارزش تاریخی بود و در بافت تاریخیِ ستاره دار و ارزشمند اصفهان قرار داشت.

5 خردادماه ششصد و هفتاد و دومین شب از شب های بخارا با عنوان شب جلال الدین همایی، با حضور علی دهباشی، مدیر مسیول مجلۀ فرهنگی هنری بخارا، در موزه هنرهای تزیینی ایران برگزار شد تا یاد این شاعر، نویسنده، مدرس، مصحح، پژوهشگر، منجم، فیلسوف و مورخ فقید معاصر اصفهانی و خدمات او گرامی داشته شود.

اما 20 خردادماه و هم زمان با روز جهانی صنایع دستی، عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، همراه با مریم جلالی معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور و سعدالقدومی رییس شورای جهانی در ویژه برنامه روز جهانی صنایع دستی در هتل عباسی اصفهان شرکت کردند. ضرغامی در همان روز به منطقه وردشت در سمیرم نیز سفر کرد تا از دست ساخته های آنها بازدید کنند. 

27 خردادماه درگذشت. فرشاد کلباسی ازجمله هنرمندانی بود که در هر سه زمینه سینما، تلویزیون و تیاتر ایفای نقش کرد و هم زمان با فعالیت به عنوان بازیگر، در زمینه دستیار کارگردانی و برنامه ریز نیز فعالیت داشت. او در پی عوارض بیماری سرطان درگذشت و در باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد.

تیرماه بود که موضوع تخریب و بازسازی مسجد کازرونی در محلۀ عباس آباد اصفهان توسط هییت امنای این مسجد دوباره بر سر زبان ها افتاد و مخالفان درصدد جلوگیری از آن بودند، تا آنجا که در همین ماه، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان و هییت همراهش نیز از این مسجد بازدید کردند. در این بازدید نظرات تعدادی از کارشناسان مبنی بر ضرورت حفاظت از مسجد کازرونی و جلوگیری از تخریب آن نیز شنیده شد.

19 تیرماه مهدی ابراهیمیان، هنرمند فقید معماری که در نیمه دهه 40 طراحی داخلی هتل عباسی زیرنظر او انجام شد در تهران درگذشت و پیکر وی با آمدن به اصفهان، روز بعد در قطعه هنرمندان باغ رضوان این شهر به خاک سپرده شد. این طراح، سال 1317 در محله بیدآباد اصفهان متولد شد. او که به عنوان طراح داخلی هتل عباسی شناخته می شود، در سال 44 برای تهیه طرح آرایش فضای داخلی این مهمانسرا و اجرای آن انتخاب شد.

21 تیرماه اسکندر مختاری، عضو کمیته نظارت بر مرمت گنبد مسجد جامع عباسی اعلام کرد که با گذشت 7 ماه از ارایۀ گزارش این کمیته به قایم مقام وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص مرمت گنبد مسجد جامع عباسی، هنوز به این اعضا اطلاعی داده نشده که وزارتخانه چه زمانی اقدامات لازم را انجام خواهد داد و تامین بودجۀ لازم به کجا رسیده است.

31 مردادماه مراسم تودیع و معارفه مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با حضور نادر زینالی، مدیرکل امور استان ها و تشکل های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و حسین ساری، مدیرکل دفتر وزارتی و امور بین الملل این وزارتخانه در هتل کوثر اصفهان برگزار و حمیدرضا محققیان جایگزین علیرضا ایزدی شد.

جمعه 24 شهریورماه استاد اسماعیل شیران، که سال ها به عنوان یگانه هنرمند احیاگر سفال زرین فام در اصفهان شهره بود درگذشت. او سال1316 در محله بیدآباد اصفهان متولد شد و از 7 سالگی نزد استادانی مانند «حاج غلامحسین قمی»، «حاج سیدحسن موسوی زاده»، «حاج میرزا عباس ایلیاکاشی» و «حاج میرزا عباس ایلیاکاشی» با هنر سفالگری و کاشی کاری آشنا شد.

26 شهریورماه در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی سازمان علمی وتحقیقاتی ملل متحد (یونسکو) که در شهر ریاض پایتخت عربستان برگزار شد، پرونده 54 کاروانسراهای ایران نیز تایید شد و به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. از میان 54 کاروانسرای این پرونده، بیش ترین تعداد کاروانسراهای این پرونده شامل کاروانسراهای گز، مرنجاب، نیستانک، کوهپایه، امین آباد، گبرآباد، مهیار، نوشیروان و شیخعلی خان و درمجموع، تعداد 9 کاروانسرا در استان اصفهان قرار دارد.

علیرضا قربانی صبح روز 23 مهرماه در صفحه اینستاگرام خود از عدم صدور مجوز برای برگزاری کنسرت خود در اصفهان خبر داد. علی تمنایی، مدیرکل وقت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان نیز با بیان اینکه این اداره با برگزاری کنسرت علیرضا قربانی موافق بود، بیان کرد که: مجوز اولیه برگزاری کنسرت در اصفهان از سوی این اداره کل صادرشده بود، اما در مراحل بعدی و به دلیل ناهماهنگی های ایجادشده که به سایر ادارات برمی گردد، مجوز نهایی صادر نشد.

از 25 تا 27 مهرماه نشست تخصصی زیرمنطقه ای «میراث فرهنگی ناملموس، تاب آوری در برابر تغییرات اقلیمی و تاثیرات آن در آسیای غربی و مرکزی با تاکید ویژه بر نقش فعالان غیردولتی» در اتاق بازگانی اصفهان برگزار شد.

27 مهرماه حمیدرضا بانی بعد از دو دهه عکاسی از بناهای تاریخی ایران به ویژه اصفهان درگذشت. او متولد سال 1341 در محله مسجد حکیم اصفهان بود و بیش از دو دهه به عکاسی از بناهای تاریخی ایران به ویژه اصفهان پرداخته بود، به عکاس معماری شهرت داشت. اگرچه عکاسی در زمینه های گردشگری و سفر، کارخانجات، بیمارستان ها، فروشگاه ها و غیره نیز بخش دیگری از فعالیت های او به شمار می رفت.

9 آبان ماه محمد کلباسی، یکی از موسسان جریان داستان نویسیِ جُنگ اصفهان، امروز در بیمارستان خورشید این شهر درگذشت. او سال 1322 در اصفهان زاده شده و همراه با هوشنگ گلشیری و ابوالحسن نجفی از موسسان جریان داستان نویسیِ جنگ اصفهان بود و ابتدا نیز با انتشار داستان های کوتاهش در این مجله و همچنین سایر مجلات ادبی اصفهان اصفهان شناخته شد.  «سرباز کوچک»، «صورت ببر»، «نوروز آقای اسدی»، ترجمه کتاب «ادبیات و سنت های کلاسیک» و مجموعه داستان «او» برخی از آثار کلباسی به شمار می روند.

یکم آذرماه وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور در روز نکوداشت اصفهان و به منظور افتتاح هتل چهارباغ، بازدید از کارخانه ریسباف، بازدید از قلعه مورچه خورت و همچنین افتتاح مجتمع گردشگری پارتاک در شهرستان شاهین شهر به استان اصفهان سفر کرد.

در نیمۀ دی ماه بود همچنین، بخش مهمی از تزیینات گچبری و آینه کاری سقف عمارت باغ زرشک در حین مرمت این ساختمان ریزش کرد و مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان اعلام کرد که حتی اگر این تزیینات تا پایان دوران مقاوم سازی هم ریزش پیدا نمی کردند ما مجبور بودیم که آن ها را جدا کرده و مجدداً اجرا کنیم!

در آخرین روز ماه دی نیز المپیاد فیلم سازی نوجوانان ایران در اصفهان آغاز شد.  

17 بهمن ماه سید مهدی طباطبایی پور، استاد نهج البلاغه و از فعالان و پیشگامان انقلاب و نهضت حضرت امام خمینی(ره) درگذشت و در باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد. این استاد عرصۀ تدریس و تفسیر نهج البلاغه و خیّر، که سال 1330 خورشیدی در اصفهان متولد شده بود و در دوران دفاع مقدس نیز در پشت جبهه خادم وطن بود.

اوایل بهمن ماه یک باستان شناس از تخریب لایه های تاریخی در پروژه همسطح سازی گذر کمر زرین با میدان جلوخان در خیابان کمر زرین اصفهان خبر داد. سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز اعلام کرد: مقرر بود احداث گذر کمر زرین اصفهان به صورت محدود انجام شده و صرفاً کفِ این گذر با میدان امام علی(ع) هماهنگ شود و تاسیسات به صورت محدود از این گذر عبور کند.

13 اسفندماه مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، از برگزاری کنسرت علیرضا قربانی در اصفهان با حضور بانوان نوازندۀ گروهش خبر داد. علیرضا قربانی نیز در صفحۀ اینستاگرام خود، برگزاری این کنسرت در روزهای 14 تا 21 اسفندماه در اصفهان را اعلام کرد. اما دوشنبه 14 اسفندماه کنسرت علیرضا قربانی برگزار نشد. 

سه شنبه 15 اسفندماه مهدی سموعی، رییس مرکز روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در فضای مجازی اعلام کرده است که کنسرت علیرضا قربانی از فرداشب طبق برنامه اجرا خواهد شد. در همین روز، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان نیز اعلام کرد که کنسرت علیرضا قربانی  همراه با نوازندگان گروهش برگزار خواهد شد. ضمن اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز قایم مقام و رییس مرکز روابط عمومی این وزارتخانه را برای نظارت بر برگزاری مناسب کنسرت امشب علیرضا قربانی به اصفهان فرستاد. همان شب علیرضا قربانی همراه با همه نوازندگانش روی صحنه سیتی سنتر آمد و به اجرای خود پرداخت.

19 اسفندماه آیین اختتامیه نخستین رپرتوار استانی تیاتر کاربردی شاهین شهر با حضور کاظم نظری، مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و قطب الدین صادقی، پیشکسوت هنر نمایش، سینما و تلویزیون در تالار شیخ بهایی این شهر برگزار شد.

22 اسفند نیز هادی الهیاری، مدیر گروه امانی مرمت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان از آغاز عملیات کاوش باستان شناسی در محور تاریخی کمر زرین خبر داد.

شامگاه 22 اسفندماه و در جریان برپایی مراسم چهارشنبه سوری بود که شاه نشین پل خواجو به دلیل اصابت ترقه آسیب دید که البته ازسوی مرمتگران اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان پاکسازی شد همین موضوع بهانه ای شد تا این مرمت در کل تزیینات سقف تالارشاه نشین ادامه پیدا کند، تزییناتی که به گفته ابن اداره دچار فرسودگی تدریجی شده اند.

پایان خبر پادینامگ